Radon czym jest i jak wpływa na nasze zdrowie?

Radon jest gazem promieniotwórczym powszechnie występującym naturalnie w środowisku: w podłożu gruntowym, wodzie i powietrzu. Powstaje w wyniku promieniotwórczego rozpadu radu, który z kolei tworzy się w wyniku rozpadu uranu. Jako gaz może łatwo się przemieszczać. O ile w otwartej przestrzeni jego stężenie jest bardzo małe, w zamkniętych, źle wietrzonych pomieszczeniach, do których przedostaje się z podłoża gruntowego, jego poziom rośnie, co może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych. Ryzyko narażenia na radon może wystąpić m.in. w miejscu zamieszkania, miejscu pracy oraz w budynkach o mieszanym przeznaczeniu.

Informacje dla pracodawców i pracowników

Zgodnie z ustawą z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320) pracodawca jest obowiązany chronić pracownika przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy (art. 223 § 1).

Zgodnie z art. 23c ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe:

Kierownicy jednostek wykonujących działalność, w której występują miejsca pracy:

1. zlokalizowane wewnątrz pomieszczeń na poziomie parteru lub piwnicy na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć 300 Bq/m³,
2. pod ziemią,
3. związane z uzdatnianiem wód podziemnych na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć 300 Bq/m³

• zapewniają w tych miejscach pracy pomiar stężenia radonu lub stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu.
• zapewniają optymalizację narażenia pracowników wykonujących pracę w tych miejscach pracy oraz informują na bieżąco na piśmie takich pracowników o zwiększonym narażeniu na radon, wynikach pomiarów stężenia radonu lub stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu w miejscu pracy, otrzymanych przez nich dawkach promieniowania oraz działaniach podejmowanych w celu ograniczenia narażenia na radon w miejscu pracy.
• podejmują działania zapewniające ograniczenie narażenia pracowników na radon w przypadku, gdy wynik pomiaru wskazuje na możliwość przekroczenia poziomu 300 Bq/m³

Wpływ radonu na zdrowie ludzi

Radon i jego produkty rozpadu dostają się do naszych dróg oddechowych. Podczas gdy sam radon jest w dużej mierze ponownie wydychany, jego krótkożyciowe produkty rozpadu, czyli radioaktywne izotopy pierwiastków polonu, bizmutu i ołowiu, gromadzą się w drogach oddechowych i tam ulegają rozpadowi.

Radon i jego produkty rozpadu emitują promieniowanie alfa. Promieniowanie alfa, nie jest dla nas niebezpieczne do czasu, kiedy nie wniknie do wewnętrza ciała człowieka. Łatwo je zatrzymać przez kartkę papieru, a tym samym nie są w stanie przeniknąć przez skórę do naszego organizmu. Niestety takiej ochrony nie mamy, gdy promieniowanie alfa emitowane jest w płucach w wyniku przedostania się tam wraz z radon-222 i jego izotopy pochodne.

Promieniowanie alfa jak już zostało wspomniane jest słabo przenikliwe jednak silnie jonizujące w porównaniu do innych rodzajów promieniowania jak np. beta czy gamma. Dlatego też po wniknięciu izotopu do organizmu żywego, promieniowanie alfa uszkadza żywe komórki. Promieniowanie alfa powoduje min. uszkadzanie materiału genetycznego w postaci pęknięć nici DNA. Nieodbudowane bądź błędnie naprawione pęknięcia mogą prowadzić do poważnych uszkodzeń komórek i w konsekwencji nawet do nowotworów płuc.

Dlaczego radon jest niebezpieczny?

Powstałe wysokoenergetyczne promieniowanie alfa uderza we wrażliwe na promieniowanie komórki w płucach. Cząstka alfa (α) składa się z dwóch protonów oraz dwóch neutronów i ma dużą zdolność jonizacji materii przy jednocześnie bardzo małym zasięgu, co daje największą skuteczność biologiczną spośród wszystkich cząstek jonizujących.

Przy narażeniu zewnętrznym przed promieniowaniem alfa chroni ubranie i wierzchnia warstwa naskórka, o ile na ciele nie znajdują się otwarte rany, przez które cząstki alfa mogłyby się przedostać do krwiobiegu. Największe zagrożenie występuje po wniknięciu promieniowania alfa do organizmu człowieka, gdzie nie występuje warstwa ochronna ubrania czy skóry. Wtedy promieniowanie alfa może spowodować uszkadzanie materiału genetycznego w postaci pęknięć nici DNA.

Ryzyko zachorowania na raka płuc

Radon może wpłynąć na zwiększenie ryzyka rozwoju nowotworu płuc. Ryzyko to wzrasta wraz z narażeniem i jest proporcjonalne do stężenia radonu w pomieszczeniach oraz czasu narażenia. Nie ma progowej dawki, kiedy radon zaczyna stanowić zagrożenie dla zdrowia. 

Metody pomiaru stężenia radonu

Metody i narzędzia pomiaru stężenia aktywności radonu w powietrzu

Pomiary stężenia radonu w powietrzu przeprowadza się w celu określenia stopnia narażenia radiologicznego pochodzącego od tego izotopu. Do pomiarów średniorocznego stężenia radonu wewnątrz pomieszczeń należy stosować detektory śladowe w komorze dyfuzyjnej. Pomiar z wykorzystaniem detektorów śladowych przebiega dwuetapowo. W pierwszym etapie detektor jest eksponowany przez ściśle określony czas (tzw. okres ekspozycji detektora) w pomieszczeniu, w którym chcemy określić stężenie radonu, a następnie po zakończeniu ekspozycji następuje tzw. „odczyt detektora” – najczęściej przeprowadzany w specjalistycznym laboratorium.

Metody i narzędzia pomiaru stężenia aktywności radonu w powietrzu gruntowym

Pomiar stężenia radonu w powietrzu gruntowym można przeprowadzić zarówno za pomocą miernika RM-2 (miernik stężenia radonu w glebie z komorami jonizującymi IK-250) oraz systemu komór scyntylacyjnych, zwanych komorami Lucasa, z fotopowielaczem i licznikiem impulsów elektrycznych. Ponadto istnieje możliwość pomiarów bezpośrednich w otworach badawczych (po sondowaniach geotechnicznych) poniżej poziomu terenu na głębokości posadowienia budynków lub głębiej aż do skały macierzystej. W tym celu można używać detektory z węglem aktywnym, komory jonizacyjne (krótko terminowe) lub długoterminowe np. detektory śladowe.

Źródło: PSSE Zambrów