Dziś 230. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Dzisiaj obchodzimy 230. rocznicę Konstytucji 3 Maja. Uchwalona 3 maja 1791 roku konstytucja była pierwszą ustawą zasadniczą regulującą ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 Maja była też pierwszą w Europie i drugą na świecie, po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.

Konstytucja jest aktem prawnym, określanym mianem ustawy zasadniczej. Jest dokumentem o najwyższej mocy w każdym państwie. Powinna określać podstawy ustroju społeczno-gospodarczego, organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych oraz podstawowe prawa i obowiązki obywatela.

Konstytucja 3 Maja uchwalona została 3 maja 1791 roku. Regulowała ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Likwidowała wady wcześniejszego systemu politycznego, takie jak instrukcje poselskie, konfederacje, polityczne zróżnicowanie mieszczan i szlachty, czy „liberum veto” (prawo, które przed przyjęciem Konstytucji pozostawiało Sejm na łasce każdego posła, który, jeśli zechciał – z własnej inicjatywy, lub przekupiony przez zagraniczne siły, albo magnatów – mógł unieważnić wszystkie podjęte przez sejm uchwały). Zniesiono wolną elekcję, czyli po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny. Tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię.

Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy. Władzę ustawodawczą stanowił dwuizbowy Sejm składający się ze szlachty - posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast. Zmniejszyła znacznie rolę Senatu. Decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci (czyli spraw wewnętrznych), interesów zagranicznych, wojny i skarbu. Wszyscy ministrowie byli mianowani przez króla i odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król miał prawo nominacji biskupów, senatorów, urzędników i oficerów, a w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.

Konstytucja 3 Maja miała być odpowiedzią na pogarszającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która jeszcze 150 lat wcześniej była jedną z największych potęg europejskich i największym krajem w Europie. O potrzebie reform pisał już 200 lat wcześniej Piotr Skarga, piętnując indywidualne i zbiorowe wady obywateli Rzeczypospolitej.

W 1791 roku wydarzenia na świecie stworzyły atmosferę sprzyjającą reformatorom. Sąsiedzi Polski byli zbyt zaangażowani w wojny i w rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów, aby ingerować w Polsce. Największe możliwości reform otworzył Sejm Czteroletni obradujący w latach 1788–1792.

Zwolennicy Konstytucji, w obawie przed groźbą użycia siły przez Stronnictwo Moskiewskie, przyspieszyli termin obrad nad dokumentem o dwa dni (planowanym terminem był 5 maja 1791) korzystając z faktu, że główni oponenci nie powrócili jeszcze z wielkanocnej przerwy świątecznej. Obrady i przyjęcie Konstytucji odbyło się w warunkach zamachu stanu. Wielu posłów przybyło wcześniej w tajemnicy, a miejsce obrad (Zamek Królewski w Warszawie) był strzeżony przez Gwardię Królewską i oddziały wojskowe pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego, który wraz z grupą oficerów znalazł się w izbie sejmowej w pobliżu tronu. Projekt uchwalenia nowej ustawy wywołał żywe protesty opozycji sejmowej. Poseł kaliski Jan Suchorzewski, wyciągnął na środek sali swojego kilkuletniego syna, grożąc, że go zabije.

Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po konstytucji amerykańskiej z 1787 r.) ustawą zasadniczą. Mamy więc jako Polacy olbrzymi powód do dumy. Już dwa dni po jej uchwaleniu, zostało ustanowione święto Konstytucji 3 Maja. Konstytucja obowiązywała tylko przez rok, zanim została obalona przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej w 1792.

Mimo rozbiorów, pamięć o drugiej w dziejach świata spisanej konstytucji narodowej (uznawanej przez politologów za bardzo postępowy, jak na swoje czasy, dokument) przez kolejne pokolenia pomagała podtrzymywać polskie dążenia do niepodległości i stworzenia sprawiedliwego społeczeństwa. Konstytucję 3 Maja uznaje się za ukoronowanie wszystkiego co dobre i oświecone w polskiej historii i kulturze. Od czasu odzyskania niepodległości w 1918 roku Święto Konstytucji 3 maja było obchodzone jako najważniejsze święto państwowe w II Rzeczypospolitej.

Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i sowietów podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej, a po antykomunistycznych demonstracjach w 1946 r. nie było obchodzone w Polsce, natomiast zastąpione obchodami Święta 1 Maja. W styczniu 1951 r. święto to zostało oficjalnie zdelegalizowane przez władze komunistyczne. Do roku 1989, w tym dniu często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych.

Od kwietnia 1990 r. (po zmianie ustroju) Święto Konstytucji 3 Maja znów należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt państwowych. Jednak tegoroczne obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja będą zupełnie inne niż do tej pory. Z racji panującej epidemii nie będzie koncertu patriotycznego w wykonaniu uczniów zambrowskiej szkoły muzycznej, przemarszu pod pomnik Powstania Styczniowego i tłumnego składania kwiatów.