ZSA: Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką [FOTO]

Dzisiejsza uroczystość miała na celu przybliżenie lokalnej historii społeczności żydowskiej oraz oddanie hołdu mieszkańcom Zambrowa, którzy w tak trudnych czasach poświęcali się i narażali własne życie, ratując współobywateli narodowości żydowskiej przed niemieckim okupantem podczas drugiej wojny światowej.

Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką obchodzony był dzisiaj w Zespole Szkół Agroprzedsiębiorczości w Zambrowie.

Dzisiejsza uroczystość miała na celu przybliżenie lokalnej historii społeczności żydowskiej oraz oddanie hołdu mieszkańcom Zambrowa, którzy w tak trudnych czasach poświęcali się i narażali własne życie, ratując współobywateli narodowości żydowskiej przed niemieckim okupantem podczas drugiej wojny światowej.

Historia obecności społeczności żydowskiej w Zambrowie sięga XVII wieku. Początkowo była to skromna grupa, ale w XIX wieku jej liczebność znacznie wzrosła. Wówczas centrum żydowskiego życia stanowił zambrowski rynek, wokół którego skupiały się liczne budynki mieszkalne oraz sklepy należące do Żydów. Nasze miasto miało swojego rabina i mykwę, która służyła potrzebom religijnym. Na początku lat 90. XIX stulecia w Zambrowie wybudowano 2 nowe synagogi - murowaną i drewnianą. W odległości kilometra od zabudowań, na skarpie pobliżu drogi prowadzącej do Łomży, powstał cmentarz żydowski.

Zambrowscy Żydzi na początku zajmowali się głównie handlem drewnem i zbożem, dzierżawieniem zajazdów i karczm, hodowlą koni, sadownictwem, rzemiosłem oraz drobnym handlem. W Zambrowie działały 2 żydowskie młyny parowe, młyn wodny, cegielnia, farbiarnia, a także 60 sklepów i 26 szynków. Miasto mogło pochwalić się wieloma żydowskimi zakładami rzemieślniczymi – szewskimi, krawieckimi, stolarskimi czy kowalskimi. Żydzi z Zambrowa zajmowali się również warzeniem piwa regionalnego jałowcowego oraz produkcją wina i wody sodowej. W 1859 roku Żydzi stanowili 65% mieszkańców naszego miasta. Kwitło też życie kulturalne, oświatowe, sportowe i polityczne.

W latach 30. XX wieku, na skutek kryzysu i rywalizacji na polu ekonomicznym, stosunki pomiędzy żydowskimi a polskimi mieszkańcami Zambrowa stopniowo się pogarszały. Liczebność Żydów w naszym mieście malała ze względu na emigrację do Palestyny trwającą już od początku tamtego wieku. Z Zambrowa wyjechał między innymi Szelomo Goren, który w latach 1973-1983 był naczelnym aszkenazyjskim rabinem Izraela. W połowie lat 30. XX wieku na 7620 mieszkańców miasta 3330 było narodowości żydowskiej.

We wrześniu 1939 roku w wyniku niemieckiego bombardowania Zambrowa zginęło wielu mieszkańców, w tym żydowskich. Po sowieckiej agresji na Polskę w budynkach koszarowych zamieszkało wojsko ZSRR, które stacjonowało tutaj do 1941 roku. W czerwcu 1941 roku Zambrów ponownie znalazł się pod niemiecką okupacją. Niemcy natychmiast przystąpili do konfiskaty żydowskiego mienia wspierani przez kolaborantów. Przeprowadzano również egzekucję, w której zamordowano około 90 Żydów.

Od 20 lipca 1941 roku Żydzi zostali zmuszeni do noszenia opasek z gwiazdą Dawida i objęci zakazem opuszczania miasta. Latem 1941 roku w lesie Czerwony Bór rozpoczęły się masowe egzekucje dokonywane pod pretekstem wywożenia Żydów do pracy. Największa z nich miała miejsce 1 sierpnia, kiedy to Niemcy zamordowali od 700 do 1000 osób. Kolejne dni przyniosły kolejne masowe egzekucje w okolicznych miejscowościach. Sprawcami tych zbrodni były niemieckie jednostki SS i policji.

We wrześniu 1941 roku Niemcy ogrodzili getto w Zambrowie. Wielu więźniów getta zmarło z powodu tragicznych warunków sanitarnych, głodu i epidemii tyfusu. Niektórzy Żydzi uciekali do lasów i dołączali do polskich oddziałów partyzanckich.

W listopadzie 1942 roku na terenie zambrowskich koszar Niemcy utworzyli obóz przejściowy będący kolejnym etapem w procesie eksterminacji ludności żydowskiej z terenu łomżyńskiego. W obozie tym zgromadzono od 14 tys. do 20 tys. Żydów. Warunki tam panujące były skrajnie trudne, a więźniowie cierpieli z powodu przeludnienia, głodu i chorób. Późną jesienią 1942 roku Niemcy przystąpili do likwidacji getta i obozu przejściowego. Osadzonych przewieziono na stację kolejową w Czyżewie, skąd pociągami wywożono ich do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady w Treblince. Był to jeden z najbardziej śmiercionośnych obozów zagłady, gdzie setki tysięcy Żydów zostało zamordowanych w komorach gazowych. 12 stycznia 1943 roku rozpoczęto transporty do obozu koncentracyjnego Auschwitz Birkenau.

Eksterminacja Żydów z Zambrowa i okolic była częścią planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej realizowanego przez nazistowskie Niemcy. Spośród więźniów obozu przeżyło mniej niż 10 osób. Wśród ocalałych z getta zambrowskiego znajdował się też Hersz Smolar - późniejszy przywódca ruchu oporu w getcie mińskim, dowódca komunistycznego oddziału partyzanckiego w Puszczy Nalibockiej.

W trakcie okupacji zdobywanie pożywienia poza gettem było bardzo ryzykowne, zagrożone karą śmierci zarówno Żydom jak i Polakom, którzy nierzadko tracili życie nawet za podanie kromki chleba. Pomimo tak surowych kar i śmiertelnego niebezpieczeństwa, mieszkańcy Zambrowa nieśli pomoc miejscowym Żydom.

Podczas dzisiejszej uroczystości minutą ciszy uczczono pamięć osób, które z narażeniem własnego życia pomagali Żydom podczas niemieckiej okupacji. Pomagali przekazując im jedzenie, leki, a także dając im schronienie we własnych domach.

Dzisiejszą uroczystość przygotowała Sylwia Godlewska przy współpracy z Pauliną Konarzewską, Piotrem Grabowskim i Klaudią Ślesińską oraz oczywiście z młodzieżą ZSA.

Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką został ustanowiony siedem lat temu przez sejm RP. 24 marca jest datą symboliczną, ponieważ tego dnia w 1944 roku w Markowej na Podkarpaciu niemieccy żandarmi zamordowali ośmioro Żydów oraz ukrywającą ich rodzinę Ulmów - Józefa Ulmę i będącą w zaawansowanej ciąży jego żonę Wiktorię oraz szóstkę ich dzieci. Najstarsza Stasia miała osiem lat, najmłodsze dziecko – półtora roku.