Starszy Brat - cz. 6 - Kromka chleba

Dziś, w ramach naszego cyklu „Starszy Brat” publikujemy szóstą część opowieści Janusza Kuleszy o losach Żydów z Zambrowa.

Od autora.
Żydzi są naszymi starszymi braćmi w wierze. Do Polski przybyli już w średniowieczu. Zaadaptowali się tu bardzo szybko, znajdując dogodne miejsce dla swojej egzystencji. Polska była bowiem „państwem bez stosów”. W niedługim czasie okazało się, że kasa królewska „stoi” na żydowskich pieniądzach. Do Zambrowa przybyli z pobliskiej Jabłonki w latach 60-tych XVII w. Zasiedlenia ich dokonała tamtejsza gmina żydowska, tam też chowano pierwszych Żydów z Zambrowa. Jacy byli? Co po nich zostało? Dzisiaj jedynie zdewastowany kirkut i wspomnienia. Oto kilka z nich, spisanych na podstawie wspomnień Zambrowiaków.


Kromka chleba

Jesienią 1941 r. niemieckie władze okupacyjne wydały zarządzenie dotyczące Żydów. Nakazano wszystkim mężczyznom, którzy byli zdolni do pracy, stawienie się na zambrowskim rynku. Przyszli wszyscy, jak nakazano. Tam ustawiono ich w czwórki, po czym Niemiec odliczał kolejno po czterech. Co czwarta czwórka była przeznaczona do pracy. Reszta miała się rozejść. W jednej czwórce Żydów przeznaczonej do pracy znalazł się rolnik, Josek Gołąbek, z trzema synami. Był z tego wielce rad. Miał nadzieję, że synowie będą go wspomagali w pracy. Niemcy stworzyli takie pozory, że niczego złego nie można było się domyślać. Pod eskortą uzbrojonego Niemca udali się w kierunku Szumowa. Tam na przykościelnym placu wszyscy dostali chleb i wodę, co wprowadziło ich w pewne rozprężenie. Dał się słyszeć głosy zadowolenia: „Nu! Nie jest źle, skoro dają chleb i wodę.” Kiedy jednak dotarli na zalesione tereny w okolicach wsi Rząśnik, ujrzeli niemieckich żołnierzy uzbrojonych w karabiny maszynowe. Niemcy wszystkim Żydom pourywali guziki u spodni i marynarek, co miało zapobiec ewentualnej ucieczce. Po tym dokonano na nich egzekucji. Ciała zostały wrzucone do uprzednio wykopanych dołów, które zasypano. Wiadomość o egzekucji dotarła do Zambrowa bardzo szybko. Przyczynił się do tego gadatliwy Niemiec, który brał w niej udział.

Kiedy 12-letni Lucjan Kulesza późnym popołudniem gnał krowy z pola, tuż przy murze cmentarnym zobaczył sylwetki trojga żydowskich dzieci. Kiedy się do nich zbliżył, poznał rodzeństwo: 7-letnią Ryfkę Blumsztein i jej młodszego brata, Chama oraz ich kolegę. Zapytał ich, co tutaj robią. Ryfka odrzekła mu następująco:
- Nu! Niemcy zabrali tatę na roboty. On rano poszedł, nic nie jadł. Nu! To on bardzo głodny wróci. To ja mam chlib dla niego.

To mówiąc wyciągnęła swoją chudą dłoń, w której Lucjan zobaczył kromkę chleba.
Minęło wiele lat od tego wydarzenia. Lucjan Kulesza, dziś emeryt, ilekroć znajduje się w okolicach wsi Rząśnik, zatrzymuje się i odmawia za dusze zambrowskich Żydów kadisz.

---

Poniżej zamieszczamy zbiór linków do poprzednich części cyklu opowiadań o losach Żydów z Zambrowa „Starszy Brat” oraz linki do wszystkich części wcześniej publikowanych cykli: „Zapach Mojego Domu” i „Most do Przeszłości”.

STARSZY BRAT:
Cz. 5. Październik 1939
Cz. 4. Pogrzeb
Cz. 3. Szabas
Cz. 2. Święto Trąbek
Cz. 1. Znak krzyża

ZAPACH MOJEGO DOMU:
O tym jak powstało Miasto Zambrów
O tym, jak powstała nazwa Czerwony Bór
Legenda o Pysznym Janku
O dzikiej świni w Zambrowie
Ambasada
Kaplica na cmentarzu
Kara
Krajobraz po zamachu
O Henryku Chęcińskim
O Jankielu Manesie
O Tadeuszu Horochu
O tym, jak kobyła Baśka trafiła na bal weterynarzy
O tym, jak zginęła trybuna w Zambrowie
Opowieść Tadeusza Andrzeja Klimaszewskiego
Rok 1920
Święta Barbara

MOST DO PRZESZŁOŚCI
Kiedy umiera człowiek, ginie biblioteka
Epizod
O wieżach z kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy
Ślub Raisy Jabłonki
W letni poranek
Włoski ślad w Zambrowie
Wacław von Horoch
August Kaüfman
Kino "Modern"
Kino "Słońce"
Gordon
Na zambrowskim rynku
Z historii 71 Pułku Piechoty
Spółdzielnia Mleczarska „Zambrowianka” w Zambrowie