Starszy Brat - cz. 3 - Szabas

Dziś, w ramach naszego nowego cyklu „Starszy Brat” publikujemy trzecią część opowieści Janusza Kuleszy o losach Żydów z Zambrowa.

Od autora.
Żydzi są naszymi starszymi braćmi w wierze. Do Polski przybyli już w średniowieczu. Zaadaptowali się tu bardzo szybko, znajdując dogodne miejsce dla swojej egzystencji. Polska była bowiem „państwem bez stosów”. W niedługim czasie okazało się, że kasa królewska „stoi” na żydowskich pieniądzach. Do Zambrowa przybyli z pobliskiej Jabłonki w latach 60-tych XVII w. Zasiedlenia ich dokonała tamtejsza gmina żydowska, tam też chowano pierwszych Żydów z Zambrowa. Jacy byli? Co po nich zostało? Dzisiaj jedynie zdewastowany kirkut i wspomnienia. Oto kilka z nich, spisanych na podstawie wspomnień Zambrowiaków.


Szabas

Każdy piątkowy dzień dla społeczności Żydów zambrowskich były przygotowaniem do nadchodzącego szabasu. Szykowano na dwa dni posiłki, które umieszczano w kamiennych, szczelnych garnkach, a następnie chowano do piekarnika kuchennego. Tak jak w domu, tak i wokół niego, robiono porządki. Kiedy zaszło słońce, z synagogi „Czerwonej” na Rynek wychodził Żyd, który pełnił w synagodze uprzywilejowaną funkcję. On to, stając z uniesioną do góry głową, wydawał po trzykroć okrzyk – „kum szararaj!” Robił to jeszcze kilka razy, zmieniając miejsce. Oznaczało to rozpoczęcie szabasu. Żydzi w pośpiechu zamykali sklepy i kramy. Każdy szedł do swojego domu. Jeszcze tego wieczoru mężczyźni, odświętnie ubrani, udawali się na godzinną modlitwę do synagogi, po czym wracali do domów na wieczerzę. Zasiadano całymi rodzinami do stołu. Był on przykryty białym obrusem, na którym stała menora. Na niej znajdowały się białe świece zwane szabasówkami. Zapalenie owych świec oznaczało rozpoczęcie wieczerzy. Tej symbolicznej czynności dokonywały zawsze kobiety, ubrane w tradycyjny szal. Po chwili na stole pojawiały się potrawy: gotowany karp lub szczupak (zamożniejsi Żydzi jedli ryby w galarecie) do tego bułka zwana „chałą”, kawa lub herbata, ciasto o nazwie „łekach” oraz ciasteczka domowej roboty. Ulubioną potrawą był tzw. „cymes” czyli odpowiednio przygotowana marchewka oraz gęsie szyjki nadziewane mąką, jajkami, przyprawami korzennymi, tłuszczem gęsim i solą. Posiłkowi towarzyszyły modlitwy i rozmowy rodzinne.

Sobota była dniem, w którym Żydzi się nawzajem odwiedzali i gościli. Na ulicach można było spotkać spacerujących mężczyzn. Szabas kończył się w sobotę po zachodzie słońca. Podczas niego obowiązywał zakaz wykonywania jakichkolwiek prac. Często zdarzało się, że Żydzi prosili swoich sąsiadów, chrześcijan, o wykonanie takiej czy innej czynności np. palenie w piecu. Bywało, że częstowali ich szabasowym posiłkiem.

---

Poniżej zamieszczamy zbiór linków do wszystkich części wcześniej publikowanych cykli: „Zapach Mojego Domu” i „Most do Przeszłości” oraz linki do poprzednich części cyklu opowiadań o losach Żydów z Zambrowa „Starszy Brat”.


STARSZY BRAT:
Cz. 2. Święto Trąbek
Cz. 1. Znak krzyża


ZAPACH MOJEGO DOMU:
O tym jak powstało Miasto Zambrów
O tym, jak powstała nazwa Czerwony Bór
Legenda o Pysznym Janku
O dzikiej świni w Zambrowie
Ambasada
Kaplica na cmentarzu
Kara
Krajobraz po zamachu
O Henryku Chęcińskim
O Jankielu Manesie
O Tadeuszu Horochu
O tym, jak kobyła Baśka trafiła na bal weterynarzy
O tym, jak zginęła trybuna w Zambrowie
Opowieść Tadeusza Andrzeja Klimaszewskiego
Rok 1920
Święta Barbara


MOST DO PRZESZŁOŚCI
Kiedy umiera człowiek, ginie biblioteka
Epizod
O wieżach z kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy
Ślub Raisy Jabłonki
W letni poranek
Włoski ślad w Zambrowie
Wacław von Horoch
August Kaüfman
Kino "Modern"
Kino "Słońce"
Gordon
Na zambrowskim rynku
Z historii 71 Pułku Piechoty
Spółdzielnia Mleczarska „Zambrowianka” w Zambrowie