Półmetek prac nad projektem "Mieszkam w bloku wyjątkowym”

Od ponad pół roku w Zambrowie realizowany jest projekt "Mieszkam w bloku wyjątkowym”, który wypromować ma zambrowskie koszary. W czasie tego okresu młodzież wspierana przez osoby dorosłe przygotowała treść informacji, które znajdą się na tablicach informacyjnych umieszczonych na blokach oraz wykonała część pomiarów i zdjęć, niezbędnych do opracowania dokładnej makiety zambrowskich koszar, sprzed 100 lat.

Pomysł utworzenia ścieżki historycznej po zambrowskich koszarach oraz makiety pokazującej bloki z epoki stacjonowania wojsk zrodził się pod koniec ubiegłego roku. Autorem projektu "Mieszkam w bloku wyjątkowym” jest pani Bogumiła Wiśniewska. Pod koniec lutego br. projekt ten otrzymał dofinansowanie w wysokości 5,3 tys. zł z programu unijnego "Młodzież". Obecnie prace są już na półmetku.

W realizację projektu, oprócz młodzieży ze Szkolnego Klubu  Miłośników Historii Regionalnej przy ZS nr1, zaangażowana jest duża liczba osób: Bogusława Wiśniewska, Mariusz Gontarski, Tomasz Piórkowski, Andrzej Trochimowicz, Wojciech Rusiecki, Magdalena Rusiecka, Przemysław Godlewski, Radosław Szlendak, Waldemar Skawski, Walery Dowlasiewicz i Dorota Gawryluk.

Ważnym elementem projektu jest wykonanie makiety obrazującej zabytkowe budynki. Makieta zostanie wykonana w skali 1:250, czyli będzie 2 razy większa niż wcześniej zakładano. Będzie miała wymiary około 4 x 4 m. Zostanie zlokalizowana najprawdopodobniej na poddaszu w Zespole Szkół nr 1, mieszczącym się w jednym z budynków pokoszarowych.

Przed wjazdem do Zambrowa planowane jest postawienie planszy dla turystów z informacją o koszarach. W planach jest również wydanie folderów informacyjnych. Już dziś ruszyła oficjalna strona www projektu: www.koszary.zambrow.org

Najważniejszym jednak elementem projektu jest utworzenie w Zambrowie ścieżki edukacyjnej, która ma przybliżyć nieznaną większości osób historię zambrowskich koszar. Ścieżka składać się będzie z tablic informacyjnych umieszczonych na wszystkich zabytkowych budynkach. W czasie półrocznych wzmożonych prac sztab osób zajmujący się koordynacją projektu opracował już wstępną treść tych tablic. Pod artykułem prezentujemy efekt tych prac.

Zainteresowane osoby, które będą chciały wnieść swoje uwagi do proponowanych treści tablic, mogą posłużyć się formularzem zamieszczonym na stronie internetowej projektu koszary.zambrow.org, wysłać e-mail na adres [email protected], bądź osobiście się skontaktować z panem Sławomirem Tarnowskim, kierownikiem Ośrodka Wsparcia Rodziny Caritas, w kawiarence Volo Cafe przy Al. Woj. Polskiego 49.

---

PROPONOWANA TREŚĆ TABLICY GŁÓWNEJ

KOSZARY w ZAMBROWIE – MIEŚCIE KRÓLEWSKIM

W latach 1885 – 1905 na obrzeżach Zambrowa zbudowano „miasteczko wojskowe” o jednolitej architekturze. Wyrósł kompleks kilkudziesięciu parterowych i piętrowych obiektów wykonanych z charakterystycznej dla tego rodzaju budowli - czerwonej cegły. W koszarach zlokalizowano wojsko carskie: dwa pułki piechoty (15 i 16), 5 baterii 4 brygady artylerii oraz sotnia kozaków, podległe sztabowi repnińskiemu z siedzibą w Zambrowie.

W 1917 r. w Zambrowie stacjonowały 1 i 2 pułki Legionów dowodzone przez ppłk Śmigłego – Rydza oraz ppłk Żymierskiego. W 1921 r. utworzono Centralny Obóz Podoficerów Artylerii. Przełomowym jednak momentem było przeniesienie w 1926 r. do Zambrowa 71 Pułku Piechoty. Szczególnie zasłużonym dla Zambrowa dowódcą tego pułku był ppłk Roman Borzęcki, dzięki któremu na rynku wzniesiony został obelisk poświęcony powstańcom z 1863 r. 71 Pułk Piechoty odznaczył się walecznością w ciężkich walkach obronnych we wrześniu 1939 r., między innymi o Zambrów w dniu 11.09.1939 r.

W 1929 r. w Zambrowie utworzona została największa w kraju Szkoła Podchorążych Rezerwy Piechoty, której pierwszym dowódcą był ppłk Stanisław Dąbek – późniejszy bohater wojny obronnej w Gdyni. Zambrowska SPRP słynęła w całej Polsce z żelaznej dyscypliny i znakomitego wyszkolenia kandydatów na oficerów rezerwy. Szkoła rozwiązana została w 1935 r., a w jej miejsce powołano baon szkolny SPRP, przemianowany w 1938 r. na Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy Piechoty. W 1937 r. utworzono w Zambrowie Mazowiecką Szkołę Podchorążych Rezerwy Artylerii, która funkcjonowała w naszym mieście do wybuchu II wojny światowej. Do tego momentu stacjonował także 18 Dywizjon Artylerii Ciężkiej.

W nocy z 13/14 września Niemcy dokonali w zambrowskich koszarach masakry bezbronnych jeńców wojennych, uważaną za jedną z największych zbrodni wojennych popełnionych przez hitlerowców w 1939 r w Polsce.

Po 20.09.1939 r. do Zambrowa wkroczyły wojska sowieckie. W wyniku aresztowań spośród wykładowców szkół, żołnierzy 71 Pułku Piechoty, wielu straciło życie w Katyniu, między innymi płk Jan Chylewski.

W wyniku wybuchu wojny niemiecko – sowieckiej nasze miasto ponownie zajęły wojska niemieckie. W okresie do grudnia 1941 r. na terenie koszar funkcjonował obóz dla sowieckich jeńców wojennych, w którym zamordowano ok. 12 000 ludzi. W 1943 r. w Zambrowie hitlerowcy utworzyli obóz przejściowy dla ok. 20 000 Żydów, a następnie dla ok. 3 000 jeńców włoskich.

Po zakończeniu II wojny światowej w okolicach Zambrowa, aż do połowy lat 50-tych, trwał opór oddziałów podziemia niepodległościowego, dlatego też Koszary stanowiły bazę dla grup operacyjnych: żołnierzy z Północnej Grupy Wojsk Armii Czerwonej, wojsk wewnętrznych NKWD, kontrrazwiedki (kontrwywiadu ZSRR), oddziałów milicyjnych wojsk Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) /1945 – 1955/

W latach 1954 – 57 stacjonowało w koszarach Ludowe Wojsko Polskie, między innymi jednostki pancerne 1 Dywizji Zmechanizowanej.

Od ponad 50 lat Koszary służą miastu jako budynki mieszkalne, administracyjne, oświatowe, oraz jako zakłady pracy.

Budynki oznaczone pamiątkowymi tablicami przedstawiają informację o ich przeznaczeniu głównie w czasie funkcjonowania w Koszarach 71 Pułku Piechoty oraz Szkół Podchorążych Rezerwy w latach 1926 – 1939.

---

TABLICE NA ŚCIEŻCE EDUKACYJNEJ

K1 – Aleja Wojska Polskiego 44
Budynek koszarowy powstały w 1891 roku. W okresie carskim zamieszkiwany przez najwyższych rangą oficerów rosyjskich. W dwudziestoleciu przez oficerów 71pułku piechoty (pp), Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (SPRP) oraz Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. gen. J. Bema (MSPRA).

K5 - Aleja Wojska Polskiego 52
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie carskim mieściła się tu sala balowa im. Carycy Katarzyny, w dwudziestoleciu międzywojennym, a także w latach powojennych - kasyno oficerskie: biblioteka oficerska, sale wykładowe, jadalnia, kuchnia, pokoje gościnne. Centrum życia towarzyskiego, siedziba Koła Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, Koła Teatralnego.

K7 - Aleja Wojska Polskiego 56
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia kasyno podoficerskie 71pułku piechoty, podoficerów Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty oraz Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema, ponadto areszt garnizonowy oraz główna wartownia. Siedziba Spółdzielni Autobusowej 71pp. Po II wojnie światowej siedziba sztabu garnizonu zambrowskiego Ludowego Wojska Polskiego.

K8 - Aleja Wojska Polskiego 58
Budynek koszarowy powstały w 1892 roku. W okresie dwudziestolecia miejsce zamieszkania kadry oficerskiej 71pułku piechoty, Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty oraz Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema . W budynku tym zamieszkiwali kolejni komendanci szkół, począwszy od ppłk Stanisława Dąbka (w mieszkaniu nr 22) – późniejszego bohatera obrony Gdyni w 1939r.

Zambrowska podkowa – Magazynowa 2
Budynek koszarowy powstały w 1889 roku. W okresie dwudziestolecia Garnizonowa Izba Chorych – składała się z kilku sal chorych, pracowni bakteriologicznej, sali operacyjnej, apteki, gabinetów lekarskich, a także przychodni dentystycznej i pracowni techniczno – dentystycznej. Siedziba Powszechnej Szkoły Rodzin Wojskowych. Znajdowała się naprzeciwko komenda Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty najważniejszy budynek tej części koszar, obecnie nie istniejący.

Budynek szkoły Agroprzedsiębiorczości - Aleja Wojska Polskiego 29
Budynek koszarowy powstały w 1901 roku. W okresie dwudziestolecia budynek biurowo – mieszkalny, miejsce prób orkiestry wojskowej 71pułku piechoty. Na zapleczu znajdował się stadion, a obok, wzdłuż obecnej ulicy Legionowej znajdowały się trzy baraki parterowe.
Z prawej strony znajdowała się brama Nr1 umożliwiająca dostęp do najważniejszego budynku, czyli komendantury garnizonu. Przy budynku znajdował się parking dla pojazdów osób odwiedzających żołnierzy 71pp.

K12- Budynek Zespołu Szkół Nr1 - Aleja Wojska Polskiego 31
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia pełniący funkcje mieszkalną dla szeregowych 71pułku piechoty. Większość budynku zajmowały sale sypialne, na dole mieściła się jadalnia. Z lewej strony brama nr1. Za budynkiem znajdowała się Komendantura Garnizonu i Komenda 71pp „Serce zambrowskich koszar” oznaczona symbolem K17 – obecnie budynek nie istniejący.

K13 - Budynek dawnej Teletransmisji - Aleja Wojska Polskiego 33
Budynek koszarowy powstały w 1892 roku. W okresie dwudziestolecia pełniący funkcje mieszkalną dla szeregowych 71pułku piechoty. Większość budynku zajmowały sale sypialne, sale wykładowe na dole mieściła się jadalnia. Budynek z okazałą klatką środkową i klatkami bocznymi. Od strony placu alarmowego znajdowała się przybudówka, która pełniła funkcje kaplicy. W czasie stacjonowania wojsk carskich nosiła nazwę „cerkwi domowej”, przyporządkowanej jednemu ze stacjonujących pułków.

AWP 43
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia był to pierwszy budynek za bramą wejściową do Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema , w którym stacjonowały 1 i 2 bateria szkolne. Właśnie w tym obiekcie zamieszkiwali w czasie kursu rocznika 1938-1939 syn ówczesnego wicepremiera E.Kwiatkowskiego Jan (Kwiatkowski-Nowina) oraz późniejszy profesor Lengren Zbigniew.

AWP 41
Budynek koszarowy powstały w 1892 roku. W okresie dwudziestolecia siedziba 3 i 4 baterii szkolnej Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema. Od strony placu alarmowego znajdowała się przybudówka, która pełniła funkcje kaplicy. W czasie stacjonowania wojsk carskich nosiła nazwę „cerkwi domowej” przyporządkowanej jednemu ze stacjonujących pułków.

Magazynowa 5
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia zajmowany przez baterię ćwiczebną Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema.

Magazynowa 7
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia część budynku zajmowały warsztaty naprawcze Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema., a pozostałą część zajmował 18 dywizjon artylerii ciężkiej (dac).

WKU(dzisiaj)
Budynek koszarowy powstały ok. 1900 roku. W okresie dwudziestolecia mieściło się Ognisko Żołnierskie szkoły Mazowieckiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii im. J. Bema, biblioteka, miejsce spotkań oraz prac zespołów korespondencyjnych, między innymi „Wiarusa”, także sklepik i bufet spółdzielni.

---

Polecamy:
:: Program opieki nad zabytkami Zambrowa uchwalony
:: W Zambrowie stanie pomnik żołnierza
:: Powstaje duża makieta zambrowskich koszar
:: Żywe lekcje historii w Zambrowie
:: Chcą zmienić wizerunek "Koszar"