„Pamięć o Niepodległej” w Regionalnej Izbie Historycznej [foto]

Prawdziwą gratką dla regionalnych historyków było wczorajsze spotkanie z naukowcami Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej, którzy opowiedzieli o okolicznościach odzyskania niepodległości przed stu laty na terenie powiatu zambrowskiego.

Podczas spotkania ph. „Pamięć o Niepodległej” Regionalna Izba Historyczna MOK w Zambrowie gościła wczoraj trzech historyków z Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej, którzy opowiedzieli o okolicznościach odzyskania niepodległości przed stu laty na naszym terenie.

Podczas prelekcji naukowcy przedstawili wyniki swoich badań, jakie prowadzą od sierpnia 2017 roku w czterech powiatach: wysokomazowieckim, zambrowskim, łomżyńskim i kolneńskim. Jak podkreślał na wstępie dr hab. Maciej Karczewski informacje pochodziły przede wszystkim z rozmów z mieszkańcami. 

- „Pamięć jest jednym z filarów tożsamości. Właśnie ta tożsamość północno-wschodniego Mazowsza była dla nas punktem wyjścia do tego, żeby działać akurat na tym terenie. (…) Obszar badań - specyfika północno-wschodniego Mazowsza w ujęciu administracyjnym, współczesnym - obejmuje cztery powiaty: wysokomazowiecki, zambrowski, łomżyński i kolneński. Obszar czasowy naszych poszukiwań dotyczy nie tylko pierwszej wojny światowej czy legionów Polskiej Organizacji Wojskowej, dotyczy również całego okresu międzywojennego. 1924,1928, ale także 1938 rok - to były bardzo ważne daty w historii drugiej Rzeczpospolitej, kiedy obchodzono, nieraz bardzo uroczyście, np. okrągłą rocznicę wybuchu pierwszej wojny światowej bądź jej zakończenia.” – mówił we wprowadzeniu dr hab. Maciej Karczewski.

Jak podkreślał prelegent, projekt ma w tytule słowo pamięć, a nie historia, ponieważ pamięć i historia mogą być dwiema różnymi rzeczami. W prowadzonych badaniach naukowcy postawili na pamięć, bo to ona buduje tożsamość i jest ważnym elementem tożsamości nie tylko regionalnej, ale także ogólnopolskiej.

Następnie o epizodach wojny polsko-bolszewickiej, okolicznościach i tle historycznym odzyskania niepodległości na obszarze powiatu zambrowskiego opowiedział Mariusz Puchasz.

- „Droga do niepodległości powiatu zambrowskiego była bardzo burzliwa, wyboista i naznaczona ofiarami. Nie zabrakło różnych postaw. Nie było oczywiście tak, że każdy zaangażował się w działalność na rzecz odzyskania niepodległości. Podczas wojny były różne motywacje. Polska Organizacja Wojskowa rozbrajała wojska niemieckie, ale początkowo natrafiała na bardzo duże trudności w budowaniu struktur w regionie. (…) Warto podkreślić, że zdecydowana większość mieszkańców była zdania, szczególnie w ośrodkach miejskich, że niepodległość raz wywalczona nie może być oddana.” – mówił Mariusz Puchasz.

Po miejscach pamięci 1918-1920 na terenie północno-wschodniego Mazowsza oprowadziła zebranych dr Małgorzata Karczewska. Opowiedziała m.in. o grobach polowych, które powstawały w czasie walk i tuż po nich, organizacji cmentarzy wojennych i działaniach ekshumacyjnych. Wspomniała również o mogile zbiorowej 92 żołnierzy armii carskiej w Paproci Dużej, wykorzystanej jako miejsce pochówku kilkunastu żołnierzy 201. Pułku Piechoty poległych 4 sierpnia 1920 roku pod Paprocią i Pęchratką, o grobach w miejscowościach Sanie-Dąb i Arciszewo-Wróble oraz mogiłach zbiorowych na cmentarzach w Kołakach Kościelnych, Rutkach-Kossakach czy Szumowie. Prelegentka zwróciła też uwagę na problemy, jakie budzą rozbieżności pomiędzy wojewódzką ewidencją grobów wojennych, a ich stanem faktycznym.

Dzisiejsze wydarzenie stanowiło element projektu badawczego realizowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. „Pamięć o Niepodległej. Badania nad dziedzictwem kulturowym i upamiętnianiem odzyskania przez Polskę niepodległości na obszarze północno-wschodniego Mazowsza oraz ich wykorzystanie dla nauki, kultury, edukacji, gospodarki i społeczeństwa”. Dzięki spotkaniom i rozmowom z mieszkańcami efektem dwuletnich badań historyków mają być publikacje książkowe, m.in. katalog miejsc pamięci. Ponadto planowane jest powstanie archiwum historii mówionej i ikonograficzne.